Cooperating for sustainable development

Μέσω μιάς τριήμερης διεθνούς διάσκεψης (15, 16 και 17 Μαρτίου 2017) με αντικείμενο το σχεδιασμό του θαλάσσιου χώρου η UNESCO και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιχειρούν να αναπτύξουν ένα κοινό οδικό χάρτη γι αυτό τον σχετικά νέο και πολλά υποσχόμενο σχεδιασμό. Η διάσκεψη φέρνει μαζί πάνω από 350 εμπειρογνώμονες από όλο τον κόσμο, στην έδρα της UNESCO, στο Παρίσι.

Βασικός στόχος αποτελεί ο τριπλασιασμός των χωρικών υδάτων που υπόκεινται σε θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό έως το 2025, δηλαδή κάλυψη του ενός τρίτου της συνολικής έκτασης υδάτων υπό εθνική δικαιοδοσία.

Για το σκοπό αυτό, η Διακυβερνητική Ωκεανογραφική Επιτροπή της UNESCOκαι η Γενική Διεύθυνση Θαλασσίων Υποθέσεων και Αλιείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θα δημοσιεύσει στις 24 Μαρτίου, έναν οδικό χάρτη όπως αυτός θα έχει αναπτυχθεί κατά τη διάρκεια της διάσκεψης, για την προώθηση του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού σε όλες τις θάλασσες και τους ωκεανούς παγκοσμίως.

Ο σχεδιασμός του θαλάσσιου χώρου 

Ανέκαθεν, ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός (για συντομία, ΘΧΣ) νοείτο ως η στρατηγική χωροθέτηση των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων στη θάλασσα, ούτως ώστε να επιτυγχάνεται η ρύθμιση, η διαχείριση και η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, με τρόπον ώστε να μετριάζονται, αν όχι να ελαχιστοποιούνται συγκρούσεις και αρνητικές επιδράσεις στο θαλάσσιο οικοσύστημα, να αυξάνονται οι συνέργειες και να προωθείται η διασυνοριακή και η διεθνής συνεργασία.

Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω θαλάσσιων χωροταξικών σχεδίων ευρείας αποδοχής τα οποία προκύπτουν από τακτική διαβούλευση μεταξύ των εμπλεκομένων φορέων και προβλέπουν ενεργή εμπλοκή τους στο σχεδιασμό, καθ' όλη τη διάρκεια υλοποίησής του και ιδανικά από την αρχή της διαδικασίας. 

Τα τελευταία χρόνια, ο ΘΧΣ αποκτά όλο και μεγαλύτερη σημασία ως ένα νέο πρότυπο προς μια ολοκληρωμένη, οικοσυστημική διαχείριση των θαλασσίων περιοχών, που νοούνται εν μέρει κι ως συνέχεια των χερσαίων. Έχει δε ήδη αρχίσει να αναπτύσσεται στο πλαίσιο προγραμμάτων της ΕΕ, η επεξεργασία σειράς κριτηρίων και εργαλείων που αφορούν το ΘΧΣ. Γενικότερα, οι δράσεις που σχετίζονται με το ΘΧΣ διαφέρουν ως προς την έντασή τους, το βαθμό παρέμβασής τους στο οικοσύστημα, τη διάρκειά τους και άλλες παραμέτρους. 

Ειδικότερα στην ΕΕ, ο ΘΧΣ δέχεται πλέον σημαντική ώθηση μέσω των Οδηγιών, των πολιτικών και των κανονισμών της. Πρόκειται για μια δέσμη από πολιτικές κινήτρων που θα μπορούσαν να κατηγοριοποιηθούν σε τέσσερις βασικούς τομείς: α) στην περιβαλλοντική νομοθεσία, β) στη νομοθεσία για τις ΑΠΕ, γ) στο ρυθμιστικό πλαίσιο για την αλιεία και δ) στο πλαίσιο για διατομεακή και ολοκληρωμένη διαχείριση. 

Οι περισσότερες από αυτές αν και δεν προβλέπουν ρητά το διατομεακό ΘΧΣ, επηρεάζουν άμεσα και σημαντικά την κατανομή του θαλάσσιου χώρου (σε μια ή περισσότερες τομεακές δραστηριότητες) και κατά συνέπεια περιορίζουν τη διαθεσιμότητά του. Ως εκ τούτου δημιουργούνται συνέργειες αλλά και πιέσεις μεταξύ των τομεακών πολιτικών, αποτελώντας, ωστόσο, ευκαιρίες και προκλήσεις για την ανάπτυξη ολοκληρωμένων, διατομεακών πρωτοβουλιών. 

Η εντατικοποίηση των θαλάσσιων δραστηριοτήτων στα παράκτια ύδατα απαιτεί την πραγματοποίηση ενός τέτοιου σχεδιασμού. Στις παραδοσιακές δραστηριότητες όπως η αλιεία ή τη ναυσιπλοΐα, έχουν πράγματι προστεθεί τις τελευταίες δεκαετίες σημαντικές δραστηριότητες όπως ο θαλάσσιος και παράκτιος τουρισμός, η υδατοκαλλιέργεια ανοικτής θάλασσας ή οι θαλάσσιες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που μπορούν να οδηγήσουν σε υπερεκμετάλλευση των θαλάσσιων πόρων, υπερβολική ζήτηση θαλάσσιου χώρου και συγκρούσεις μεταξύ των διαφόρων χρήσεων.

Τόσο ως πολιτική διαδικασία όσο και ως εργαλείο διατομεακού σχεδισμού, ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός επιτρέπει στις δημόσιες αρχές και στους ενδιαφερόμενους φορείς, την εφαρμογή ενός συντονισμένου, ολοκληρωμένου και διασυνοριακού εγχειρήματος. Μια προσέγγιση βασισμένη στο οικοσύστημα θα συμβάλει επίσης στην προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης και της ανάπτυξης των θαλάσσιων και παράκτιων οικονομιών αλλά και της βιώσιμης χρήσης των θαλάσσιων και παράκτιων πόρων.

Στο τέλος της πρώτης ημέρας της διάσκεψης στο Παρίσι, είναι ενδιαφέρον να παραθέσουμε τα βασικά μηνύματα των πολιτικών φορέων και εμπειρογνωμόνων: «»

"Η αποτυχία σχεδιασμού σημαίνει σχεδιασμό της αποτυχίας"

"Τρεις μέρες για την ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου χάρτη πορείας για το θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό"

"Ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός είναι ένα "must" για τη διαμόρφωση του μέλλοντος ...»

"Όταν σκεφτόμαστε τον ΘΧΣ σκεφτόμαστε την αειφορία και τη διακυβέρνηση"

" Ο θαλάσσιος σχεδιασμός θέτει σε αμφισβήτηση το status quo της θαλάσσιας διακυβέρνησης"

"Όπως ένας αστυνoμικός που ρυθμίζει την κυκλοφορία, οι θαλάσσιοι σχεδιαστές δημιουργούν τάξη εκεί όπου δεν υπάρχει φυσική τάξη"

"Ο ΘΧΣ δεν είναι μια διαδικασία win-win, αλλά ένας συμβιβασμός"

"Ο ΘΧΣ είναι μια συνεχής διαδικασία που απαιτεί χρόνο, αλλά πρέπει να βρούμε μια συμβιβαστική λύση, επειδή δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο"

«Η διαδικασία δέσμευσης φορέων στον ΘΧΣ είναι μιά συνεχής μαθησιακή διαδικασία»

"Τα βασικά συστατικά του ΘΧΣ: συμμετοχή των αλιέων στη διαδικασία, κοινό όραμα, ολοκληρωμένος παγκόσμιος μηχανισμός και διατομεακή δέσμευση"

Φάνηκε έντονα, εξάλλου, η ανάγκη διαμόρφωσης και εκπαίδευσης/επιμόρφωσης ενός νέου "θαλάσσιου χωροτάκτη" (marine/maritime planner).

Από ελληνικής πλευράς παρουσιάστηκε (με ηλεκτρονικό πόστερ) η στρατηγική δέσμευσης φορέων που πρωτοποριακά ξεκίνησε το Πάντειο Πανεπιστήμιο υπό την ιδιότητά του ως Εθνικού Σημείου Επαφής ESPON 2007-2013 μέσω μιάς σειράς ενεργειών και δράσεων: την διακρατική διάσκεψη ESPON-on-the-Road στον Πειραιά το Νοέμβριο του 2014, κατόπιν, την έκδοση συλλογικού τόμου με αντικείμενο «Θαλάσσια χωρικά ζητήματα» ( επιμ. Στέλλας Κυβέλου στις εκδόσεις ΚΡΙΤΙΚΗ) που παρουσιάζει και επεκτείνει τον επιστημονικό και πολιτικό διάλογο για το ζήτημα της βιώσιμης θαλάσσιας ανάπτυξης και του ΘΧΣ και τέλος με την πρόσφατη εκδήλωση προώθησης του ακαδημαϊκού, κοινωνικού και πολιτικού διαλόγου στο Μουσείο της Ακρόπολης με θέμα «Η θάλασσα νέος ορίζοντας για την Ελλάδα;», με την παρουσία και ομιλία τόσο του Aντιπροέδρου της κυβέρνησης όσο και πολλών αντιπροσωπευτικών φορέων από τη Βουλή των Ελλήνων αλλά και το σύνολο των επιπέδων διοίκησης και αυτοδιοίκησης. Τονίστηκαν φυσικά οι ιδιαιτερότητες του ελληνικού θαλάσιου χώρου, οι γεωπολιτικές διαστάσεις της θαλάσσιας ανάπτυξης στην περιοχή μας και η σύνδεση με τα πολυεπίπεδα προβλήματα που συνδέονται με τη νησιωτικότητα.